Chúng ta đang sống trong thời đại mà mọi quyết định lớn nhỏ – từ chiến lược kinh doanh, chiến dịch marketing cho đến tối ưu vận hành đều dựa vào dữ liệu. Người ta gọi đây là thời đại dữ liệu thống trị. Nhưng có một sự thật trớ trêu: dữ liệu ngày càng nhiều, nhưng phần lớn lại bị lãng phí. Không phải vì thiếu thông tin, mà vì cách chúng ta trình bày quá… chán.
 
Bảng số dày đặc, biểu đồ loằng ngoằng, báo cáo dài lê thê. Bao nhiêu công sức phân tích đổ ra, nhưng khi đến tay người ra quyết định, dữ liệu chỉ còn là những con số vô hồn. Kết quả là, thay vì thúc đẩy hành động, dữ liệu lại bị bỏ qua, hoặc tệ hơn: bị hiểu sai.

Vậy làm sao để dữ liệu thực sự có giá trị? Câu trả lời nằm ở Storytelling with Data - Kể chuyện bằng dữ liệu. Đây không chỉ là một kỹ năng “trang trí” báo cáo cho đẹp, mà là nghệ thuật thổi hồn vào con số, giúp dữ liệu trở thành ngôn ngữ thuyết phục và dẫn dắt hành động. BAC đã giúp bạn tổng hợp những kiến thức này ngay trong bài viết dưới đây. 
 
1. Khi dữ liệu thất bại trong việc kể chuyện
Hãy thử tưởng tượng: bạn là một chuyên viên phân tích, vừa hoàn thành báo cáo doanh thu quý. File Excel có 20 tab, mỗi tab đầy bảng và biểu đồ. Bạn gửi cho sếp. Sếp mở ra, lướt vài giây, rồi đóng lại:
“Ừ, để mai xem tiếp.”

Dữ liệu thô giống như một bộ phim chưa dựng xong: cảnh quay lộn xộn, nhân vật xuất hiện bất ngờ, kết thúc thì chẳng ai hiểu. Một bộ phim như vậy, dù quay bằng công nghệ hiện đại nhất, cũng chẳng khiến ai muốn xem. Dữ liệu cũng vậy: nếu không được “biên tập”, nó chỉ là mớ thông tin hỗn loạn.
 
2. Bắt đầu từ “điểm đến”
Một câu chuyện dữ liệu không bắt đầu bằng con số, mà bắt đầu bằng “điểm đến” tức thông điệp bạn muốn khán giả mang về.
Hãy tự hỏi ba câu trước khi đặt tay vào phân tích:
  • Ai là người xem?
  • Họ quan tâm điều gì nhất?
  • Sau khi xem, bạn muốn họ làm gì?
Ví dụ: Nếu bạn thuyết trình cho giám đốc Marketing với mục tiêu “tăng ngân sách cho chiến dịch online vì ROI vượt trội”, thì mọi dữ liệu và biểu đồ phải hướng đến thông điệp này. Những con số khác, dù thú vị, cũng nên để lại sau. Một câu chuyện hay luôn bắt đầu bằng kết thúc bạn muốn đạt tới.
 
3. 5 nguyên tắc kể chuyện bằng dữ liệu
Tác giả Cole Nussbaumer Knaflic người nổi tiếng với cuốn Storytelling with Data đã gợi ý 5 bước để biến dữ liệu thành câu chuyện có sức mạnh.

Bước 1: Hiểu bối cảnh

Hãy biết rõ khán giả của bạn là ai và họ cần gì. Ban giám đốc không muốn sa vào chi tiết kỹ thuật, họ muốn câu trả lời: “Chúng ta nên làm gì tiếp theo?”

Bước 2: Chọn biểu đồ phù hợp

Mỗi loại biểu đồ là một ngôn ngữ khác nhau, tùy theo mục đích kể chuyện mà chúng ta chọn loại biểu đồ cho phù hợp:
Các loại biểu đồ thông dụng
  • So sánh → Cột/thanh.
  • Xu hướng → Đường.
  • Tỷ trọng → Tròn (hạn chế dùng, dễ gây hiểu nhầm).
  • Quan hệ giữa hai biến → Scatter plot.

​Bước 3: Loại bỏ nhiễu

Đường viền thừa, màu nền loè loẹt, chữ nhỏ khó đọc… tất cả đều làm loãng thông điệp. Một biểu đồ càng gọn gàng, người xem càng dễ tập trung vào điều quan trọng.

Bước 4: Tập trung sự chú ý

Dùng màu sắc, kích thước hoặc chú thích để dẫn mắt người xem. Ví dụ: trong biểu đồ cột, chỉ tô đậm cột cần nhấn mạnh, phần còn lại giữ màu xám nhạt.

Bước 5: Kể thành mạch chuyện

Đừng vứt dữ liệu lên slide và hy vọng khán giả tự hiểu. Hãy dẫn dắt họ: bối cảnh → phát hiện → kết luận → hành động. Chỉ khi đó, dữ liệu mới thực sự có sức thuyết phục.
 
4. Lưu ý khi kể chuyện bằng dữ liệu
Một biểu đồ đẹp chỉ là phần “hình thức”, điều khiến dữ liệu thực sự đi vào đầu người nghe chính là cách bạn nói về nó. Dưới đây là ba nguyên tắc nhỏ nhưng cực kỳ quan trọng:
 
  • Viết ngắn gọn, chủ động: Câu càng ngắn, thông điệp càng rõ. Tránh vòng vo, đừng để người đọc phải đoán ý.
  • Dùng ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu: Dữ liệu vốn đã khô khan, nếu thêm ngôn từ phức tạp sẽ càng xa cách. Hãy giải thích như đang kể lại cho một người bạn.
  • Hạn chế thuật ngữ: Nếu khán giả không chuyên, đừng bắt họ “vật lộn” với các khái niệm kỹ thuật. Thay vì “YoY tăng 15% với CAGR ổn định”, hãy nói “Doanh thu tăng 15% so với cùng kỳ năm ngoái và đang giữ tốc độ tăng trưởng đều”.
Nói cách khác: dữ liệu càng phức tạp, lời kể càng nên đơn giản.
 
Kết luận: Dữ liệu tự thân chưa đủ mạnh mẽ. Chỉ khi được biến thành câu chuyện dễ hiểu, đáng nhớ và thúc đẩy hành động dữ liệu mới phát huy hết sức mạnh.
 
Kể chuyện bằng dữ liệu không chỉ là một kỹ năng, mà là nghệ thuật cân bằng giữa logic của con số và cảm xúc của con người. Trong một thế giới ngập tràn thông tin, người biết kể chuyện bằng dữ liệu sẽ là người không chỉ được lắng nghe, mà còn được tin tưởng và làm theo. Hãy theo dõi BAC's Blog để khám phá thêm nhiều kiến thức và kỹ năng hữu ích cho công việc của mình nhé! 
 
Nguồn tham khảo:
Sách Storytelling with Data: A Data Visualization Guide for Business Professionals

 

Nhu cầu đào tạo doanh nghiệp

 

BAC là đơn vị đào tạo BA đầu tiên tại Việt Nam. Đối tác chính thức của IIBA quốc tế. Ngoài các khóa học public, BAC còn có các khóa học in house dành riêng cho từng doanh nghiệp. Chương trình được thiết kế riêng theo yêu cầu của doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp giải quyết những khó khăn và tư vấn phát triển.
 

CÁC KHOÁ HỌC BUSINESS ANALYST BACs.VN DÀNH CHO BẠN

Khoá học Online:

Khoá học Offline:

Tại Tp.HCM:

Tại Hà Nội:

Tham khảo lịch khai giảng TẤT CẢ các khóa học mới nhất

Ban biên tập nội dung - BAC