Trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo (AI), mọi ngành nghề đều đang trải qua sự chuyển đổi sâu sắc – từ chăm sóc sức khỏe, tài chính cho đến giáo dục và sản xuất. Đặc biệt trong lĩnh vực phát triển phần mềm và chuyển đổi số, AI không chỉ thay đổi cách sản phẩm được tạo ra mà còn làm mới cách làm việc của các vai trò cốt lõi như Developer, Tester và Business Analyst (BA).
 
Giữa dòng chảy công nghệ ấy, những BA thông minh đang dần khẳng định vị trí bằng việc hiện thực hóa ý tưởng nhanh chóng và thực tế thông qua phương pháp prototype sớm. Đây không chỉ là kỹ thuật thiết kế, mà là một tư duy chủ động, sáng tạo, giúp BA kiểm chứng giá trị ngay từ những bước đầu tiên.
 
Vậy BA cần học gì để thích nghi? Prototype sớm có giúp BA khai thác tối đa tiềm năng AI? Trong bài viết này, hãy cùng BAC khám phá vai trò mới của BA, bộ kỹ năng cần thiết trong môi trường số, và cách prototype trở thành “vũ khí” chiến lược giúp hiện thực hóa những ý tưởng tưởng chừng chỉ nằm trên giấy.
 
 
Hãy tưởng tượng thế này: Bạn khởi động một dự án, dành vài tháng phát triển sản phẩm, rồi đến ngày ra mắt thì phát hiện… người dùng không hề hài lòng. Một cơn ác mộng với bất kỳ Business Analyst (BA) nào, phải không?
 
Giải pháp chính là: Prototyping sớm - tạo mẫu tương tác để xác thực ý tưởng từ đầu.
 
Việc thiết kế các mô hình mẫu (prototype) từ giai đoạn đầu giúp bạn kiểm nghiệm giả định, giảm thiểu sai lệch kỳ vọng, và quan trọng hơn hết: xây dựng sự tự tin rằng bạn đang đi đúng hướng. Hãy cùng BAC khám phá Prototyping sớm tức là như thế nào nhé!
 
1. Vì sao BA cần Prototyping sớm?
Từ các ngành như: tài chính, y tế đến sản xuất các ngành đều ứng dụng prototyping để giúp các bên liên quan trực tiếp tương tác với giải pháp mô phỏng. Điều này sẽ giúp:
  • Giảm rủi ro khi triển khai thực tế
  • Rút ngắn vòng phản hồi
  • Cải thiện sự phối hợp giữa BA và team kỹ thuật
Với sự hỗ trợ của các công cụ như Figma, Balsamiq, Miro, hoặc thậm chí là PowerPoint - việc tạo prototype ngày càng dễ dàng và tiết kiệm hơn bao giờ hết.
 
2. 6 Bước thiết kế prototype hiệu quả dành cho BA
Bước 1: Xác định rõ mục tiêu
Trước khi bắt tay vào thiết kế, hãy trả lời:
  • Bạn muốn kiểm nghiệm điều gì?
  • Bạn đang thử nghiệm giao diện? logic xử lý? hay quy trình nghiệp vụ?
Ví dụ:
Trong một dự án y tế, BA muốn xác thực rằng bệnh nhân có thể tự đặt lịch khám online dễ dàng.
 
Đặt lịch khám online dễ dàng
 
Trong sản xuất, mục tiêu có thể là xem giao diện dashboard tồn kho có hiển thị dữ liệu theo thời gian thực hay không.
 
Kiểm tra hiệu quả dashboard sản xuất
 
Tip: Viết xuống các giả định và câu hỏi cần kiểm chứng. Từ đó, thiết kế prototype để tìm câu trả lời. Ví dụ: “Liệu người dùng có hoàn tất form đăng ký vay trong 5 bước không?”
 
Bước 2: Thu thập yêu cầu và vẽ hành trình người dùng
 
Hãy trao đổi với các bên liên quan, người dùng cuối và các chuyên gia nghiệp vụ (SME) về mục tiêu, vấn đề họ đang gặp phải và những kỳ vọng. Bạn không cần phải ghi lại mọi yêu cầu chi tiết chỉ cần đủ thông tin để xây dựng một mô hình thực tế.
 
Một bản vẽ nhanh, vài tờ ghi chú dán hoặc sơ đồ luồng kỹ thuật số có thể giúp hé lộ các bước quan trọng, sự phụ thuộc giữa các phần, hoặc những khoảng trống chưa được nhận diện.
 
Ghi chú, vẽ lại các chi tiết quan trọng
 
Tip: Hãy sử dụng sơ đồ hành trình người dùng đơn giản để xác định các nhánh đi khác hoặc điều kiện đặc biệt. Ví dụ, khi phác họa quy trình thanh toán trong thương mại điện tử, bạn có thể thấy:
 
Duyệt sản phẩm → Thêm vào giỏ → Nhập thông tin giao hàng → Xác nhận đơn hàng.
Nhờ sơ đồ này, bạn dễ dàng phát hiện bước kiểm tra tồn kho hoặc phê duyệt bị thiếu sót. 
 
Bước 3: Chọn mức độ chi tiết (fidelity) và công cụ phù hợp
 
Tùy vào mục đích mà bạn chọn loại prototype:
     
Mức độ fidelity Mô tả Phù hợp với
Low-fi Bản vẽ tay, sơ đồ trên bảng Brainstorm, ý tưởng ban đầu
Mid-fi Wireframe có thể nhấn, liên kết

Test luồng UX, phản hồi sớm
High-fi

Giao diện hoàn chỉnh, có thương hiệu

 Demo với stakeholder

Bảng: Chi tiết mức độ fidelity
 

Một số công cụ gợi ý: Balsamiq, Figma, Axure, Google Slides, PowerPoint, Miro, Lucidchart cho sơ đồ của quy trình.
 
Lưu ý: Nếu bạn đang mô phỏng quy trình phê duyệt nội bộ hoặc workflow nghiệp vụ, bạn có thể dùng sơ đồ flow hoặc thậm chí đóng vai (roleplay) để trình bày – không nhất thiết phải là giao diện UI.
 
Bước 4: Thiết kế prototype có thể nhấn (clickable)
 
Giờ là lúc "đưa bản vẽ thành sản phẩm demo". Tạo các màn hình tương tác với luồng phù hợp mục tiêu, bao gồm:
  • Nút bấm có dẫn link (dù là placeholder)
  • Ghi chú rõ phần đang giả lập (VD: “Phần này sẽ lấy dữ liệu từ hệ CRM”)
  • Tránh mở rộng phạm vi quá nhiều – chỉ làm phần cần kiểm chứng!
Bước 5: Thử nghiệm với người dùng thật
 
Đây là phần thú vị nhất! Mời người dùng tiềm năng trải nghiệm prototype và quan sát:
  • Giao task cụ thể: “Hãy thử đặt lịch khám cho ngày mai”
  • Yêu cầu người dùng nói thành lời các bước họ đang làm
  • Ghi lại mọi điểm người dùng do dự, hiểu sai hoặc hỏi lại
Gợi ý: Nếu nhiều người đều không thấy một nút bấm nào đó thì đó không phải trùng hợp. Mà đó chính là vấn đề về UX.
 
Bước 6: Cải tiến dựa trên phản hồi
 
Điều tuyệt vời nhất của prototype là bạn có thể sửa nhanh mà không cần code.
  • Ưu tiên sửa các lỗi lớn gây hiểu nhầm
  • Tinh chỉnh nhãn, nút bấm, vị trí thông tin
  • Test lại bản sửa nếu còn thời gian
  • Lưu lại insight để chuyển tiếp cho team dev
Kết luận: Nhiều BA hay lầm tưởng prototyping là công việc của UI/UX designer. SMS Onay Nhưng thật ra, BA là người đưa ra nguyên mẫu đầu tiên để xác thực logic nghiệp vụ, quy trình và giả định ban đầu. Trong thời đại AI, khi mọi thứ thay đổi chóng mặt, một prototype sớm có thể tiết kiệm hàng trăm giờ rework và hàng chục triệu đồng chi phí phát triển sai hướng. Lần tới khi bạn bắt đầu dự án mới, đừng chờ đặc tả hoàn chỉnh. Đừng đợi sprint đầu tiên. Hãy phác họa ngay bản prototype. Bạn sẽ:
  • Học nhanh hơn
  • Hợp tác hiệu quả hơn
  • Và mang lại giá trị thực tế hơn cho tổ chức
Ngoài ra bạn cũng đừng quên đón xem các bài viết mới nhất về BA sẽ được cập nhật thường xuyên tại BAC's Blog.
 
 
Nguồn tham khảo:

 

Nhu cầu đào tạo doanh nghiệp

BAC là đơn vị đào tạo BA đầu tiên tại Việt Nam. Đối tác chính thức của IIBA quốc tế. Ngoài các khóa học public, BAC còn có các khóa học in house dành riêng cho từng doanh nghiệp. Chương trình được thiết kế riêng theo yêu cầu của doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp giải quyết những khó khăn và tư vấn phát triển.
 

CÁC KHOÁ HỌC BUSINESS ANALYST BACs.VN DÀNH CHO BẠN

Khoá học Online:

Khoá học Offline:

Tại Tp.HCM:

Tại Hà Nội:

Tham khảo lịch khai giảng TẤT CẢ các khóa học mới nhất

Ban biên tập nội dung - BAC