Trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi gần như mọi lĩnh vực – từ chăm sóc sức khỏe, tài chính cho đến giáo dục và sản xuất. Trong ngành phát triển phần mềm và chuyển đổi số, AI không chỉ làm thay đổi cách các sản phẩm được xây dựng, mà còn định hình lại vai trò của các vị trí như Developer, Tester và đặc biệt là Business Analyst (BA).
 
Vậy AI sẽ thay thế hay hỗ trợ BA? BA cần học gì để thích nghi và tiếp tục tạo ra giá trị trong kỷ nguyên mới? Trong bài viết này, hãy cùng BAC phân tích tác động của AI đến nghề BA, những kỹ năng mới cần phát triển, và các cơ hội nghề nghiệp đầy hứa hẹn trong tương lai gần.
 
 
1. AI đang làm thay đổi vai trò BA như thế nào?
1.1 Tự động hóa các công việc lặp lại
 
Trước đây, BA phải mất nhiều thời gian cho việc viết tài liệu, phân tích dữ liệu thô, hoặc tạo báo cáo. Với AI, các công cụ hiện đại như ChatGPT, Notion AI, hay Microsoft Copilot có thể:
  • Hỗ trợ viết tài liệu yêu cầu (SRS, User Story) dựa trên input đơn giản.
  • Tự động phân tích dữ liệu khách hàng và đưa ra insight.
  • Tạo biểu đồ quy trình, mockup nhanh hơn với input ngôn ngữ tự nhiên.

1.2 Hỗ trợ phân tích hành vi người dùng

AI có thể phân tích hành vi của hàng ngàn người dùng để tìm ra xu hướng, điểm nghẽn và cơ hội cải tiến sản phẩm. Thay vì phân tích thủ công, BA giờ đây có thể sử dụng AI để:
  • Dự đoán hành vi khách hàng.
  • Gợi ý tính năng tiềm năng.
  • Tối ưu hoá hành trình người dùng (user journey).

1.3 Tăng yêu cầu về kiến thức kỹ thuật và dữ liệu

Khi AI trở thành một phần của sản phẩm, BA không chỉ phải hiểu nghiệp vụ mà còn cần nắm được:
  • AI hoạt động như thế nào trong bối cảnh cụ thể (VD: recommendation system, chatbot, computer vision…).
  • Cách thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu để huấn luyện mô hình AI.
  • Các rủi ro liên quan: bias, sai lệch dữ liệu, vi phạm quyền riêng tư.
2. Business Analyst có bị AI thay thế?
Business Analyst có bị AI thay thế?
 
Câu trả lời ngắn: Không - nhưng sẽ bị "tái định hình".
 
AI rất mạnh trong việc phân tích dữ liệu lớn, tạo ra tài liệu nhanh hoặc mô phỏng hành vi, nhưng nó thiếu yếu tố con người: hiểu ngữ cảnh, nhận biết động lực chính trị trong tổ chức, thấu cảm với người dùng, và tư duy chiến lược.
 
Một BA giỏi sẽ là người mà:
  • Không chỉ ghi nhận yêu cầu, mà đặt câu hỏi đúng để tìm ra vấn đề thật.
  • Có thể dẫn dắt cuộc họp, thương lượng với stakeholder có quyền lực.
  • Biết chọn giải pháp khả thi nhất, không phải giải pháp tối ưu nhất về mặt kỹ thuật.
Tóm lại: AI là công cụ, không phải người thay thế. Nhưng BA không biết tận dụng AI thì rất dễ bị “tụt lại”.
 
3. Những kỹ năng mới một BA cần phải có trong thời đại AI

Tư duy dữ liệu (Data mindset)

  • Biết đọc, hiểu, chất vấn dữ liệu.
  • Làm quen với dashboard, BI tool (Power BI, Tableau).
  • Biết cách làm việc với team Data Analyst/Data Scientist.

Kỹ năng sử dụng công cụ AI hỗ trợ

  • Sử dụng ChatGPT, Notion AI để viết tài liệu nhanh hơn.
  • Sử dụng Copilot trong Microsoft Word, Excel.
  • Làm quen với các công cụ AI-based như ClickUp AI, Jira AI Assistant.

Kiến thức nền về AI/ML

  • Biết mô hình ML hoạt động ra sao (ở mức tổng quan).
  • Hiểu quy trình tạo mô hình AI: thu thập - huấn luyện - đánh giá - triển khai.
  • Biết đánh giá rủi ro đạo đức và bias trong AI.

Kỹ năng đổi mới sáng tạo

  • Biết đề xuất các ý tưởng tích hợp AI vào quy trình/doanh nghiệp.
  • Không chỉ phản ứng theo yêu cầu, mà chủ động dẫn dắt cải tiến.
 
4. Cơ hội nghề nghiệp mới mở ra cho BA nhờ AI
Với sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI), vai trò của Chuyên viên phân tích nghiệp vụ (Business Analyst - BA) đang có sự chuyển mình rõ rệt. Không còn đơn thuần là người “cầu nối” giữa bộ phận nghiệp vụ và kỹ thuật, BA ngày nay đang được kỳ vọng sở hữu kiến thức đa chiều về công nghệ, phân tích dữ liệu và hiểu biết sâu sắc về lĩnh vực kinh doanh. Khi AI trở thành xu thế tất yếu trong hoạt động vận hành và ra quyết định, các doanh nghiệp đang tìm kiếm những vị trí lai có thể kết nối kỹ thuật, nghiệp vụ và dữ liệu để tạo ra giá trị thực sự. Một số hướng đi hấp dẫn dành cho BA nhờ AI:
 
4.1 AI Business Analyst
 
AI Business Analyst là chuyên gia phân tích tập trung vào các dự án có tích hợp trí tuệ nhân tạo, chẳng hạn như chatbot, hệ thống phân tích hành vi người dùng, hoặc các công cụ đề xuất thông minh. Họ thường làm việc chặt chẽ với team Data Science và Machine Learning để hiểu rõ dữ liệu đầu vào, luồng xử lý thuật toán và đảm bảo giải pháp cuối cùng giải quyết được đúng vấn đề kinh doanh. Vai trò này đòi hỏi BA không chỉ hiểu nghiệp vụ mà còn có nền tảng vững về AI, mô hình học máy và khả năng giao tiếp kỹ thuật.
 
4.2 Product Analyst/Data Business Analyst
 
Với vai trò này, BA tập trung vào việc phân tích dữ liệu sản phẩm và hành vi người dùng để hỗ trợ việc ra quyết định kinh doanh. Họ thường làm việc trong các công ty công nghệ hoặc sản phẩm số, thực hiện A/B testing, phân tích funnel, cohort analysis… nhằm tối ưu trải nghiệm người dùng và tăng trưởng sản phẩm. Khả năng đọc hiểu dữ liệu, sử dụng công cụ như SQL, Tableau hoặc Python là lợi thế lớn cho các BA theo hướng này.
 
4.3 Digital Transformation Consultant
 
Tư vấn chuyển đổi số là một nhánh đặc biệt nơi BA đóng vai trò cầu nối giữa doanh nghiệp và công nghệ trong các dự án mang tính chiến lược. Với trọng tâm là AI và tự động hóa, các Digital Transformation Consultant giúp doanh nghiệp xây dựng lộ trình số hóa, lựa chọn công nghệ phù hợp và triển khai giải pháp từ quy trình nội bộ đến tương tác với khách hàng. Công việc đòi hỏi tư duy hệ thống, kỹ năng quản lý thay đổi, và khả năng truyền đạt rõ ràng giữa nhiều bên liên quan trong tổ chức.
 
Kết luận: Trí tuệ nhân tạo đang thay đổi cục diện ngành phân tích nghiệp vụ. Thay vì sợ bị thay thế, những Business Analyst (BA) bản lĩnh sẽ biết cách tận dụng AI như một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ để nâng cao hiệu suất, chất lượng phân tích và khả năng tạo giá trị thực tiễn cho doanh nghiệp. Điều quan trọng là BA cần không ngừng cập nhật kiến thức, cải thiện kỹ năng và hiểu rõ cách AI hoạt động để có thể hợp tác hiệu quả với các nhóm kỹ thuật, dữ liệu và kinh doanh. BA không bị thay thế – nhưng chắc chắn sẽ bị "đào thải" nếu không kịp thích nghi. Đây là thời điểm để chủ động học hỏi, thử nghiệm và bước vào hành trình nghề nghiệp mới với tâm thế của người dẫn đầu trong kỷ nguyên số. 
 
Ngoài ra, bạn cũng có thể tham khảo một số khóa học tại BAC có liên quan đến AI để nhằm nâng cao kiến thức của mình nhé. Đừng quên đón xem các bài viết mới nhất sẽ được cập nhật thường xuyên tại BAC's Blog.
 
Nguồn tham khảo: 
Internet

Nhu cầu đào tạo doanh nghiệp

 

BAC là đơn vị đào tạo BA đầu tiên tại Việt Nam. Đối tác chính thức của IIBA quốc tế. Ngoài các khóa học public, BAC còn có các khóa học in house dành riêng cho từng doanh nghiệp. Chương trình được thiết kế riêng theo yêu cầu của doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp giải quyết những khó khăn và tư vấn phát triển.
 

CÁC KHOÁ HỌC BUSINESS ANALYST BACs.VN DÀNH CHO BẠN

 

Khoá học Online:

Khoá học Offline:

Tại Tp.HCM:

Tại Hà Nội:

Tham khảo lịch khai giảng TẤT CẢ các khóa học mới nhất

Ban biên tập nội dung - BAC